Δρ. Μανούσος Καμπούρης

 

Οι γενναίοι Πέρσες του Ηροδότου, που επιδεικνύουν θάρρος και το εκτιμούν πέραν οτιδήποτε άλλου (πλην της ειλικρίνειας), μετά τις δύο συντριπτικές ήττες του 479 πΧ σε Πλαταιές και Μυκάλη φαίνεται να το χάνουν και να γίνονται η μάζα δειλών που αποφεύγει τις μάχες πεδίου με Έλληνες ανά τη Μεσόγειο, ενώ όταν δεν τις αποφεύγει κατά κανόνα ηττάται, με αποκορύφωμα τα Κούναξα το 401 πΧ.

Πώς εξηγείται αυτή η θραύση του Περσικού ηθικού, όταν οι γενναίοι Πέρσες που χάθηκαν στην εκστρατεία της Ελλάδας αποτελούσαν μικρό ποσοστό του Περσικού πληθυσμού, και άρα δεν μεγάλωσαν με παραμύθια φόβου για τους Γιαουάνας (όπως οι αντίστοιχοι του 401 πΧ);

Αν η θρησκεία του Ζαρατούστρα – και μάλιστα σε συγκεκριμένη, ελάχιστα ανεκτική μορφή – επεβλήθη από το Δαρείο Α’ βιαίως, όπως εμφαίνεται από την δυσκολία που αυτός αντιμετώπισε για να εδραιώσει την εξουσία του, μεγάλο μέρος της Περσικής κοινωνίας μάλλον δεν την αποδεχόταν. Συντάχθηκαν με το Δαρείο για να κρατηθεί και να επεκταθεί η κληρονομιά του Κύρου, που απειλήθηκαν από τις φυγόκεντρες τάσεις που προκάλεσε η αιγυπτιακή εκστρατεία του Καμβύση, αλλά μέχρι εκεί. Δεν συμφωνούσαν μαζί του, ούτε τον εκτιμούσαν: τον χαρακτήριζαν «κάπηλο», δήθεν λόγω της φιλαργυρίας του και του φορολογικού του συστήματος, αλλά μάλλον λόγω του πραξικοπηματικού τρόπου ανάρρησης στο θρόνο του Κύρου, που τον αποκαλούσαν «Πατέρα». Άρα με το φανατικό Ξέρξη οι Πέρσες είχαν την ψυχική ρήξη του ελληνοχριστιανού στο Βυζάντιο. Όσο νικούσαν και υπήρχε χρυσός όλα ήταν καλά, αλλά όταν ζόριζαν τα πράγματα η συνοχή τους έσπαζε και διαλύονταν, όπως έπαθαν και οι Βυζαντινοί.

Η θρησκευτική επιβολή που πολλές φορές είναι το ομογενοποιητικό και ενεργητικό νεύρο μιας αυτοκρατορίας, όπως το Ισλάμ, μερικές φορές προκαλεί ενοχλητικές τριβές. Αν και η υιοθέτηση μιας θρησκείας επιβάλλει – πάντα – έναν νέο ηγέτη υπεράνω των παλαιών δομών, τις οποίες υποβαθμίζει η ξηλώνει ολοσχερώς, σταθεροποιώντας το εσωτερικό μέτωπο και ισχυροποιώντας την επιθετικότητα στο εξωτερικό, λόγω φανατισμού, τα αποτελέσματα δεν είναι ίδια σε όλες τις εποχές και τους λαούς. Όταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έχασε μεγάλο μέρος της πολυεθνικής της βάσης από την επανάσταση των εθνικών θρησκειών ή αιρέσεων, που λειτούργησαν αποσυνεκτικά το Ρωμαιοχριστιανικό ιδεολόγημα ενός συνταγματικού θρησκευτικού κράτους μετατράπηκε σε Ελληνοχριστιανικό.

Με αυτή τη μορφή το Βυζάντιο πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του. Οι δύο όμως πυλώνες είχαν βαθύτατες τριβές: σε αντίθεση με το «Ρωμαϊκό» συνταγματικό πλαίσιο, το «Ελληνικό» πλαίσιο ήταν θρησκευτικό και ιδεολογικό και σε απόλυτη ρήξη με το χριστιανικό καθεστώς ύστερα από αιώνες διωγμών και σφαγών των Ελλήνων και της θρησκείας τους από το χριστιανικό Ρωμαϊκό κατεστημένο. Όσο το Βυζαντινό κράτος ευημερούσε, οι εσωτερικές ρήξεις είχα ομαλοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό μέσα σε μια «πολιτισμένη» κοινωνία. Όταν όμως οι αποτυχίες άρχισαν να βαραίνουν, υπήρχε το ερώτημα «Τις πταίει΄» και η κάθε πλευρά το έριχνε στον άλλο: οι θρησκευτικοί ζηλωτές στη θεία οργή για τους ειδωλολάτρες, οι έχοντες Εθνική συνείδηση στο σκοταδισμό των φανατικών χριστιανών.

Το ίδιο θα κάνουν και οι Πέρσες επί Αλεξάνδρου: μετά τα Γαυγάμηλα ο σκληρός θεοκρατικός πυρήνας θα θεωρήσει την ήπια θρησκευτική πρακτική του Δαρείου Γ’ ως αίτιο των καταστροφών και θα χρίσει διάδοχο τον Βήσσο, τον οποίο θα προωθήσει στο θρόνο, υπό την υποστήριξη των φανατικών πληθυσμών Σογδιανής, Βακτρίας και Σκυθίας.

 

Η αρχή της θεοκρατίας

Στην Περσική αυτοκρατορία η σύγκρουση της ανεκτικής πολιτικής και της παραδοσιακής θρησκείας του Κύρου με τις απολυταρχικές ιδέες και την μεσσιανική μορφή του Ζωροαστρισμού του Δαρείου δημιούργησαν ένα παρόμοιο πρόβλημα. Ο γιος του Κύρου Καμβύσης εξεστράτευσε στην Αίγυπτο μακροχρόνια και την κατέκτησε χάρη στις προδοσίες των Αράβων, που βοήθησαν τη διέλευση του Περσικού στρατού, του Αιγύπτιου ναυάρχου (τιμήθηκε καθιστάμενος προσωπικός γιατρός του Καμβύση) που δεν τον παρενόχλησε και άλλων συμμάχων, όπως του Πολυκράτη, τυράννου της Σάμου, που άλλαξε πλευρά αφήνοντας τις θάλασσες στους Πέρσες.

Ο Πολυκράτης, που λέγεται ότι έστειλε ναυτικό απόσπασμα στον Καμβύση με τους αντιφρονούντες της Σάμου και την παράκληση στον Πέρση Βασιλιά να ΜΗΝ επιστρέψουν, δολοφονήθηκε αργότερα από τον Σατράπη της απέναντι ακτής, παρά – ή για – τις καλές υπηρεσίες του στον Καμβύση, που τότε είχε ήδη πεθάνει. Ο Σατράπης ήταν από τους περιφερειακούς εξεγειρόμενους τοπάρχες, που προσπάθησαν να αυτονομηθούν μετά το θάνατο του Καμβύση, είτε επωφελούμενοι είτε προκαλώντας το πρόγραμμα κοινωνικής πρόνοιας και  στρατιωτικής συρρίκνωσης των σφετεριστών.

Όσο λοιπόν ο Καμβύσης έλειπε στην μετρίως επιτυχημένη εκστρατεία του στην Αφρική, είτε ο αντιβασιλέας (πιθανώς ο αδελφός του Σμέρδις) είτε άλλοι σφετεριστές που προσποιούνταν  τον Σμέρδι δημιούργησαν μια βάση εξουσίας στα μετόπισθεν, και την ενίσχυσαν με μείωση φόρων και στρατιωτικών υποχρεώσεων, μέτρα που ευχαρίστησαν πολύ τους κατακτημένους λαούς, έδωσαν κοινωνική χροιά και προκάλεσαν φυσικά φυγόκεντρες τάσεις.

Ο Καμβύσης προσπάθησε να επιστρέψει με το στρατό του για να επιβάλει την τάξη (ή έτσι διέδωσαν οι διάδοχοί του), αλλά σκοτώθηκε μυστηριωδώς, κάτι που υποδηλώνει περισσότερο δολοφονία από δυσαρεστημένους αξιωματικούς του (διωχθέντες αριστοκράτες που είχε τιμωρήσει ο ίδιος ή που έχασαν με την κοινωνική επανάσταση στην Περσία) και ίσως με την βοήθεια του Αιγυπτίου γιατρού του, που συνεχίζει να απολαμβάνει εύνοια και επί Δαρείου.  Ίσως δε –αυτός ή κάποιος απόγονός του -χάνει τη ζωή του και τη θέση του από τον Δημοκίδη, όταν δεν μπόρεσε να θεραπεύσει όγκο στο στήθος της γυναίκας του Δαρείου πολλά χρόνια μετά.

Οι αυλικοί/διάδοχοι/δολοφόνοι του Καμβύση εξασφαλίζουν την πίστη και υποταγή στην Αίγυπτο ανατρέποντας την κοινωνική πολιτική του Καμβύση. Είναι άγνωστο αν οι φόροι που έπαυσε να πληρώνει ο Αιγυπτιακός πληθυσμός στο Ιερατείο χάρη στον Καμβύση πήγαν υπέρ του Αιγυπτιακού προλεταριάτου (δηλαδή καταργήθηκαν) ή εξετράπησαν στο Περσικό θησαυροφυλάκιο. Το δεύτερο θα δικαιολογούσε την εξέγερση των κατώτερων αιγυπτιακών τάξεων μαζί με το Ιερατείο τους.

Οι διάδοχοί του ακύρωσαν την ρύθμιση, αποκτώντας έτσι την συνδρομή του Αιγυπτιακού ιερατείου που είδε τα προνόμιά του να επανέρχονται και οδήγησε σε πολυετή αδράνεια τους Αιγύπτιους, που ήταν πιστοί δούλοι-χάρη στο ιερατείο τους που δοξολογούσε το Δαρείο- μέχρι το 484 πΧ. Αυτό εξασφάλισε πρόθυμους τοποτηρητές και προπαγανδιστές στους Πέρσες, με αποτέλεσμα ο στρατός του μακαρίτη Καμβύση, υπό μια ομάδα αξιωματικών να επιστρέψει στην Περσία με καλυμμένα τα νώτα στην Αφρική. Μετά από την μυθιστορηματική δολοφονία των σφετεριστών που είχαν την έδρα τους κατά τα Περσικά χρονικά στη Μηδία (χώρα καταγωγής της μητέρας του Καμβύση και του Σμέρδι αλλά και πολύ απομακρυσμένη από την ζωροαστρική Βακτρία), δηλαδή σε υποτελή περιοχή, και όχι στην νεωστί αυτοκρατορική Περσία, οι «Δυνάμεις της Τάξης» εγκαθιδρύουν το περσικό πολίτευμα.

Αυτές οι δυνάμεις της τάξης περιλαμβάνουν το Δαρείο με τον στρατό του Καμβύση, τους 6 αυλικούς/ ευγενείς συνεργάτες του  που ήταν στα πέριξ των σφετεριστών και πάντως όχι στην εκστρατεία (το όλον 7, ένας Εβραϊκός ιερός αριθμός σε αντίθεση με το 10 που είναι Περσικός ιερός αριθμός). Οι 6  «αποκάλυψαν την απάτη των σφετεριστών» – δηλαδή παρείχαν την αυλική και δυναστική μαρτυρία για το ποιόν των σφετεριστών. Εκτός του εσωτερικού κύκλου των πραξικοπηματιών, που θα συγκροτήσουν την νέα Περσική αριστοκρατία – με αυστηρή οικογενειοκρατική δομή – υπάρχουν και Τοπάρχες που δηλώνουν πίστη στο Δαρείο στον επερχόμενο δυναστικό και απελευθερωτικό πόλεμο. Μεταξύ αυτών είναι ο πατέρας του Υστάσπης, και ο αταλάντευτα πιστός κυβερνήτης της Βακτρίας!

Η μαφία των 7 πραξικοπηματιών  εγκατέστησε στην Περσία την έδρα της αυτοκρατορίας. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι αυτό έγινε στην πόλη όπου πραγματοποιήθηκε η δολοφονία και το πραξικόπημα και θεσμοθετήθηκε η Βασιλεία. Θεωρεί  ότι αυτή η πόλη είναι τα Σούσα, η πρωτεύουσα του παλαιού Ελάμ, παρά το ότι αρχικά το Ελάμ είχε εξεγερθεί κατά του Δαρείου. Τότε ο Δαρείος είχε βάση στην Μεσοποταμία και μάλλον το πραξικόπημα έγινε στην Μηδία.

Ο Δαρείος πιθανόν εξελέγη βασιλιάς από τους 7 Πραξικοπηματίες λόγω του θρησκευτικού του προσανατολισμού. Ο Καμβύσης ίσως είχε κλείσει Ζωροαστρικούς ναούς κι ίσως είχε θεωρηθεί «εχθρός της πίστης», προερχόμενος εκ πατρός, από την περιοχή Ανσάν, την μια από τις δύο συστατικές του περσικού βασιλείου, που κατέκτησε ο προπάπους του Κύρου Τεΐσπης αποσπώντας το από το υπόλοιπο Ελάμ. Το άλλο συστατικό ήταν η Πάρσα (Περσίς) όπου βασίλευε ο Τεΐσπης προ της επέκτασης. Οι δύο γιοι του Τεΐσπη, Κύρος ο Α’ και Αριαράμνης μοιράστηκαν τις δύο περιοχές. Η Πάρσα, εγγύτερα στη Βακτρία, ίσως ήταν εγγύτερα στον Ωρομαδισμό, ενώ η Ανσάν όχι τόσο. Όταν όμως ο Κύρος ο Β’ νίκησε τους Μήδους, πήρε και την Πάρσα, δίνοντας στον απόγονο του Αριαράμνη και πρόγονο του Δαρείου μια σατραπεία. Άρα ο Υστάσπης, πατέρας του Δαρείου, είχε δικαιώματα στον περσικό θρόνο, κι ίσως και πικρία που υποβιβάστηκε σε απλό σατράπη. Καθώς ο Κύρος κατέκτησε την Βακτρία, κοιτίδα του Ωρομασδισμού, πρέπει να υποτεθεί ότι δεν ήταν μεγάλος οπαδός του Ζωροαστρισμού. Και προφανώς έγινε εχθρός των ιερέων του (λεπτομέρεια που ίσως ενισχύει το σεβασμό του Αλέξανδρου στο πρόσωπό του) που πιθανόν καταράστηκαν τη γενιά του και ίσως υπονόμευσαν την εκστρατεία του εναντίον των Σκυθών, κάτι που θα είχε συνέπειες όταν ο Καμβύσης ανέβηκε στο θρόνο.

Ίσως όμως ο Δαρείος εξελέγη από τους αυλικούς επειδή είχε μαζί του έναν στρατό και μια-πολύ αμυδρή- απαίτηση στο θρόνο. Κατόπιν αυτού, οδηγεί τον στρατό του Καμβύση, τους πιστούς τοπάρχες και τις Περσικές εθνικές δυνάμεις εναντίον των εξεγερμένων επαρχιών, τις οποίες φυσικά υπερνικά, αφού τα αντιστρατιωτικά μέτρα των σφετεριστών τις έχουν αφήσει πλημμελώς επανδρωμένες και με ανεκπαίδευτο προσωπικό. Η βαναυσότητα που δείχνει στους αντάρτες ή διεκδικητές του θρόνου (πχ στην Περσία) είναι απίστευτη. Τα βασανιστήρια θυμίζουν Κεντρική Ασία (το γενεαλογικό δένδρο των Τούρκων) ή ίσως Ασσυρία.

Οι Πέρσες έχουν συνταχθεί με το Δαρείο για να εξασφαλίσουν την επιβίωση της διαλυόμενης αυτοκρατορίας του Κύρου και τον πλούτο από τους φόρους των κατακτημένων. Αλλά οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις είναι άλλο θέμα, καθώς ο Δαρείος χρησιμοποιεί πολιτικά μια βαθειά θεοκρατία ελέω θεού μοναρχίας, μάλλον Βακτριανής έμπνευσης, πιθανώς αντιστάθμισμα για την επίδειξη πίστης και εμπιστοσύνης των Βάκτριων προς τον Δαρείο το  521 πΧ στον αγώνα του για τον περσικό θρόνο και την διατήρηση της αυτοκρατορίας. Ο πρώην Άρχων των Δοράτων (δηλαδή των Δορυφόρων) του Καμβύση γίνεται ένας απρόσιτος και απόμακρος μονάρχης, σε πλήρη αντίθεση με τον Κύρο, και με τη συμφωνία-τουλάχιστον αρχικά – των υπολοίπων πραξικοπηματιών.

Αλλά προφανώς πάει πολύ μακριά, ένας από αυτούς ενοχλείται με το νέο πρωτόκολλο και ο Δαρείος τον σκοτώνει με όλη του την οικογένεια, δείχνοντας ποιος είναι το αφεντικό. Δεν πρέπει να θεωρείται καθόλου τυχαίο ότι η βασιλική πρωτεύουσα του Δαρείου, είναι τα Σούσα στο Ελάμ, που χωρίζονται με την οροσειρά του Ζάγγρου από την καθεαυτό Περσίδα. Προφανώς ο Δαρείος αισθάνεται καλύτερα ανάμεσα σε κατακτημένους πληθυσμούς (δεύτερη πρωτεύουσα είναι η Βαβυλώνα στη Μεσοποταμία και θερινή τα Εκβάτανα στη Μηδία). Για κάποιο λόγο ο Δαρείος ακολουθεί την πρακτική των σφετεριστών που δολοφόνησε… Κτίζει την Περσέπολη, που θα τελειώσει ο Ξέρξης, αλλά στα Σούσα οι κατασκευές είναι εντυπωσιακές και ταχύτερες, ενώ η Βασιλική Οδός συνδέει τις Σάρδεις με τα Σούσα, όχι με τη Βαβυλώνα ή με την Περσέπολη ή με τα Εκβάτανα. Η προτίμησή του στα Σούσα, στο σκληρό πυρήνα του Ελάμ, μακριά από τις Παρσαγάδες που ήταν η πόλη του Κύρου αλλά και η δική του πατρική κληρονομιά κάτι δείχνει. Ούτε λόγος για εγκατάσταση στο Ανσάν, την κοιτίδα της βασιλείας του Κύρου.

Σε αυτό το σημείο μπορεί κάποιος να αντιπαραβάλει την συμπεριφορά απλών Περσών αλλά και αριστοκρατών και αρχόντων υπέρ του Δαρείου, που με τίμημα ένα καταπιεστικό καθεστώς (έγιναν όλοι Δούλοι του  Βασιλέα των Βασιλέων κι όχι υπήκοοι του Βασιλιά των Περσών) κράτησαν την αυτοκρατορία τους ενωμένη, την αναδιάρθρωσαν και έγιναν αφέντες πολλών εθνών. Τόσο οι 6 πραξικοπηματίες όσο και οι απλοί Πέρσες που δεν ακολούθησαν έναν όψιμο «κοινωνικό αγωνιστή» που διεκδίκησε το θρόνο της Περσίας σύμφωνα με τη δυναμική του δολοφονημένου – πραγματικού ή όχι – Σμέρδι, έκαναν το καθήκον τους. Αυτό δεν μπορεί να λεχθεί στην ακριβώς αντίστοιχη περίπτωση του Μ. Αλεξάνδρου, όπου οι Στρατηγοί του πρώτοι, οι άνδρες του μετά και οι λοιποί Έλληνες ακολούθως άρχισαν να αλληλοσφάζονται για νεφελώδη ιδανικά και για την ξεκάθαρη πάρτη τους έκαστος, με αποτέλεσμα τη διάλυση προτού ακόμη ξεψυχήσει.

Πλην των σαφών σημείων εντός της Περσίας και του Περσικού πληθυσμού για την προέλευση της Αχαιμενικής θρησκείας κατά τον 5^ο αιώνα, υπάρχουν κι άλλες ενδείξεις. Η εστία των αντιΠερσικών εξεγέρσεων και ο φανατισμός τους είναι ενδεικτικά. Εκτός του θρησκευτικού παράγοντα, οι προσωπικές προτιμήσεις έχουν σημασία. Ο Καμβύσης προ της στέψης του ήταν διορισμένος από τον Κύρο υποτελής βασιλιάς της Βαβυλώνας (δικαιολογώντας τον τίτλο Βασιλεύς Βασιλέων του πατέρα του Κύρου) το 539 πΧ, πριν τον διαδεχθεί και γίνει βασιλιάς της Περσίας, και ίσως ήταν συμπαθής στη Βαβυλώνα, γεγονός που εξηγεί τις επανειλημμένες εξεγέρσεις αυτής κατά του Δαρείου, τον φανατισμό της, και τη σφαγή που έκανε εκεί ο Δαρείος.

Αργότερα, το 515 πΧ, ο Δαρείος θα επιτρέψει με νέα απόφαση το χτίσιμο του β’ ναού στην Ιερουσαλήμ που είχε επιτρέψει μεν ο Κύρος αλλά με τους εμφυλίους και λόγω της εχθρικής στάσης του Βαβυλώνιας καταγωγής τοπικού σατράπη, δεν είχε προχωρήσει. Αυτό δείχνει τη βαβυλωνιακή εχθρότητα στους Εβραίους μετά την Περσική κατάκτηση και την φιλία συγκεκριμένα του Δαρείου προς αυτούς, μια διπλή έμμεση απόδειξη για την στάση τους στη Βαβυλώνα κατά τις ΒαβυλωνιοΠερσικές συγκρούσεις, αλλά και για την θεολογική εγγύτητα του Αχούρα-μάζδα με τον Γιαχβέ στα μάτια του Δαρείου. Είναι μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις που ευεργετηθέντες από τον Κύρο δεν τυγχάνουν κακομεταχείρισης από το Δαρείο. Η ισχύς τους θα αυξηθεί με τα χρόνια στην περσική αυλή.

Ίσως δεν είναι τυχαίο το ότι το Ελληνικό στοιχείο υπέστη διωγμό και καθίζηση υπέρ των Φοινίκων επί των ημερών του Δαρείου, παρά το ότι το παρελθόν των δύο λαών υποδείκνυε διαφορετικά: οι Έλληνες μετέχουν εθελουσίως κατά τον Ηρόδοτο  υπό τον Καμβύση στην υποταγή της Αιγύπτου, και πιθανώς παρασέρνουν τους Ελληνικής προέλευσης μισθοφόρους της Αιγύπτου σε λιγότερο ερρωμένη αντίσταση από το αναμενόμενο. Οι Δελφοί φαίνονται να σιγοντάρουν την Περσική κατάκτηση επί Κύρου στην Ιωνία (πχ χρησμοδοτώντας εναντίον της αντίστασης σε περιπτώσεις όπως η Κνίδος) και ίσως και επί Δαρείου, πολιτική που αναθεωρείται την τελευταία στιγμή έναντι του Ξέρξη.

Αντίθετα, οι Φοίνικες αρνούνται να εκστρατεύσουν εναντίον της αποικίας τους Καρχηδόνας (κάτι που συνιστά ανταρσία και εσχάτη προδοσία και ουδέποτε αποτόλμησαν οι Ίωνες υπήκοοι του Μ. Βασιλιά) και παραμένουν ατιμώρητοι. Και με τον –πολύ βολικό για τους Φοίνικες- θάνατο του Καμβύση, που σκεφτόταν σοβαρά κάποια τιμωρία, ο διάδοχός του – και πιθανώς δολοφόνος του – Δαρείος ο Α’ τους καλύπτει υπό την σκέπη του παρά την πρόσφατη προδοσία τους προς τον Θρόνο και διώκει τους Έλληνες υπηκόους του που επεδείκνυαν εξαιρετική πίστη στον Θρόνο επί του προκατόχου του. Αυτό δημιουργεί σκέψεις (α) για Φοινικική συμμετοχή στην «Συνωμοσία των 7» κατά του Καμβύση – ιδίως δε στην επιστροφή του στρατού του Δαρείου – την οποία  εξαργύρωσαν μόλις ο Δαρείος πήρε το θρόνο, και (β) για μέγιστη πίστη των Ιώνων στον Καμβύση, για την οποία ρήμαξε ο Δαρείος το εμπόριό τους προς όφελος των Φοινίκων.

Αλλά όπως και να έχει, όταν ο Δαρείος επεκράτησε, είδε στην Ζωροαστρική θρησκεία με τη μεσσιανική δυναμική της τον παράγοντα νομιμοποίησης του πραξικοπήματός του και εδραίωσης της απολύτου εξουσίας του, τρέποντας την Περσική θρησκεία σε νεοΕβραϊκής κοπής μονοθεϊσμό, πιθανόν από την επιρροή των Εβραίων της Βαβυλώνας που πιθανότατα παρέδωσαν την πόλη το 539 πΧ στον Κύρο (με αμοιβή την εθελουσία επιστροφή στην ακτή και την ανοικοδόμηση του ναού του Σολομώντα) και ακόμη πιθανότερα την ξαναπρόδωσαν στον Δαρείο όταν αυτή επαναστάτησε * (στις ιστορικά νεφελώδεις ταραχές του 521 πΧ). Αυτή η πολλαπλή προσφορά του σημιτικού στοιχείου, που κρύφτηκε πίσω από την εθελουσία υποταγή της Φοινίκης στον Καμβύση, είχε τεράστιο αντίκτυπο: η σημιτική επιρροή (Εβραίων ή/και Φοινίκων) φαίνεται να γίνεται η αφανής πηγή αποφάσεων στην Αυτοκρατορία.

Ο Ξέρξης εκ των βασιλικών υιών επελέγη για τη διαδοχή το 486 πΧ πιθανώς λόγω του θρησκευτικού φανατισμού του όσο και λόγω ικανοτήτων, αν και η επίσημη θέση ήταν ότι ήταν ο πρώτος πορφυρογέννητος γιος του Δαρείου, μια απόφαση που ελήφθη χάρη στον έκπτωτο Σπαρτιάτη Βασιλιά Δημάρατο. Οι σκληρές εντάσεις στο εσωτερικό μέτωπο τόσο επί Δαρείου όσο και επί Ξέρξη προφανώς έχουν και θρησκευτική βάση. Το κύμα εξεγέρσεων επί Δαρείου (19 σε έναν χρόνο, το 521 πΧ) και η φανατική Βαβυλωνιακή εμμονή σε ανταρσίες (1-2 κατά του Δαρείου και 1-2 κατά του Ξέρξη), όπως και οι αντίστοιχες Αιγυπτιακές, μόνο με θρησκευτικό μανδύα μπορούν να περιβληθούν, και αυτός προφανώς ήταν η καταπιεστική θρησκευτική πολιτική, ιδίως του Ξέρξη, που πιθανώς αποποιήθηκε τον τίτλο του Φαραώ – προφανώς επειδή συνεπαγόταν συμμετοχή σε ένα μιαρό πάνθεον.

Αν η ταύτιση των γεγονότων της Εσθήρ (είσοδός της στο βασιλικό χαρέμι το 484-3 πΧ) ισχύει, τότε στην αρχή της βασιλείας του Ξέρξη και προ της εισβολής στην Ελλάδα εμφανίζεται ένας νέος παράγων πλην του Βακτριανικού φανατικού Ζωροαστρισμού. Ο τελευταίος ίσως να εξαντλείτο σε βάναυσες πρακτικές για τους οπαδούς του, όπως έπραττε ο Δαρείος. Μια Εβραϊκή, γιαχβική επιρροή από μια αγαπητή παλλακίδα όμως ερμηνεύει καλύτερα την θεολογικά άτεγκτη, προσηλυτιστική και επιθετική μετάλλαξη της Περσικής κρατικής θρησκείας. Ίσως αυτή η μετάλλαξη ελάχιστα προ της εισβολής πυροδότησε – καθυστερημένα – τα αντανακλαστικά του Ελληνικού ιερατείου προς μια ερρωμένη, υπέρ πάντων αντίσταση.

Οι ναοί στην Αίγυπτο και τη Βαβυλώνα που αναστήλωνε εκ συστήματος ο Αλέξανδρος δεν καταστράφηκαν από τους Πέρσες – ιδίως από τον Ξέρξη – ως πολιτική πράξη αντιποίνων, αλλά ως θρησκευτική. Και το ίδιο συνέβαινε στην εκστρατεία του Ξέρξη στην Ελλάδα το 480 πΧ, παρά τις όποιες πολιτικές ανοχής. Άλλωστε σημαντικό είναι ότι οι Δάτις και Αρταφρένης, στρατηγοί του  Δαρείου,  απείχαν το 490 πΧ από τις πολλές θρησκευτικές υπερβολές αποχωρώντας από τη Ρόδο και θυσιάζοντας στη Δήλο με μεγάλο σεβασμό.

Λοιπόν ο Ξέρξης έχει εγκαταστήσει μια αυστηρότερη θεοκρατία, η οποία προφανώς έχει γεωγραφική εστία κάπου στην αυτοκρατορία (και προφανώς όχι στην – αστική – Περσία, η Βακτρία είναι η προφανής επιλογή**), προς μεγάλη χαρά του ιερατείου και μέρους της κυβερνώσας ελίτ.  Οι υπόλοιποι όμως άνδρες του, και πολλοί από τους αριστοκράτες του, μάλλον δεν είναι πολύ ευχαριστημένοι από αυτή την εξέλιξη. Οι μαζικές εκστρατείες *** υπό τα νέα λάβαρα είναι ό,τι πρέπει για να σφυρηλατηθεί ιδεολογική ενότητα, ενώ η ευημερία και η επικράτηση επιτρέπουν, χάρη στα οφέλη των κατακτήσεων (ψυχολογικά, ηθικά και κυρίως υλικά) την άμβλυνση των τριβών. Αλλά η θρησκευτική  σύμπνοια δεν υπάρχει. Πουθενά δεν βλέπουμε τον Ξέρξη να θάβει τους πεσόντες του (πλην Θερμοπυλών, όπου έθαψε κάποιους για να τους κρύψει!) ή του εχθρούς του, ίδιον του πλέον ακραίου ωρομασδισμού (εκ του Ωρομάσδη- Αχούρα Μάζντα). Αυτό επέτρεψε τον εντοπισμό των λειψάνων του Λεωνίδα αργότερα.

Αλλά από την άλλη, πολλοί αριστοκράτες του έχουν άλλη άποψη: ο γιός του Μαρδονίου έχει δώσει, στα χρόνια του Ηρόδοτου, αμοιβές σε διάφορους που εμφανίζονται και του λένε ότι έθαψαν την κλεμμένη σωρό του πατέρα του, κάτι σύμφωνο με την παλιά Περσική παράδοση αλλά όχι με τη φανατική Ζωροαστρική του Ξέρξη. Η απόδειξη είναι σαφής και έρχεται από το μέλλον τους: υπήρχε  τάφος του Κύρου, που τιμήθηκε από τον Αλέξανδρο, αλλά όταν έφτασε ο Αλέξανδρος, δεν βρέθηκε πουθενά τάφος του Ξέρξη. Τονίζεται ότι υπήρχε τάφος του Δαρείου, κάτι που δείχνει την στροφή του Ξέρξη στο φανατικότερο μανιχαϊσμό.

Επίσης, ο Μαρδόνιος, από την αρχή της εκστρατείας φαίνεται να φιλοδοξεί να αναλάβει την νέα σατραπεία στην Ελλάδα, δηλαδή μια φτωχή, προβληματική περιοχή πολύ μακριά από το Περσικό οικονομικό και θρησκευτικό κέντρο-ίσως δε ακριβώς για το λόγο αυτό να την επιθυμούσε. Και όχι μόνο αυτό: πιστός στην παράδοση του Κύρου και στην απλή λογική ανέχεται και συμβουλεύεται Έλληνες μάντεις, οιωνοσκόπους και ιερωμένους. Ο Ξέρξης δεν ακούμε πουθενά να έχει τέτοιες ανεξίθρησκες απόψεις. Μετά την καύση των Αθηνών, την σύληση των ιερών και των οσίων και τη σφαγή των κατοίκων και υπερασπιστών στην Ακρόπολη, στέλνει τους μηδίζοντες Αθηναίους να κάνουν εξιλεωτική θυσία, μια πράξη προπαγάνδας και δη απρόθυμης, αφού ο ίδιος δεν παραβρέθηκε. Η μοναδική μεταφυσική ερμηνεία που προτάθηκε από έναν μηδίσαντα Αθηναίο, παραμονές Σαλαμίνας, δεν έφτασε στα αυτιά του Ξέρξη, καθώς ο Δημάρατος τον συμβούλευσε να σιωπήσει επί ποινή θανάτου. Όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι η ποινή ήταν επικείμενη λόγω ηττοπάθειας, αλλά μπορεί να αφορά και την πιθανότητα υπαινιγμού ανοχής στην εκτέλεση μιαρών δογμάτων και σατανικών προλήψεων από τον αντιπρόσωπο του Ενός Θεού της Αλήθειας, του Αχούρα Μάζδα.

—————————————–

 

*Ο ιρανικής καταγωγής Εβραίος  Μέιρ Τζαβεντάνφαρ, του «The Guardian», παρουσιάζει σε ένα βίντεο στο «youtube» τις εν πολλοίς ευημερούσες συναγωγές στο Ιράν του «μεγάλου εχθρού». Το μήνυμα είναι εκπληκτικό: «Ακούστε τον τόνο της προσευχής. Εκατοντάδες χρόνια ζωής στη σιιτική χώρα μας έχει επηρεάσει στον τρόπο που προσευχόμαστε. Εάν δεν γνωρίζεις Εβραϊκά, ίσως σκεφτείς ότι κάποιος διαβάζει το Κοράνι. Ο Αχμαντινεζάντ και οι συν αυτώ, έρχονται και φεύγουν, αλλά ο δεσμός του Εβραϊκού λαού με το Ιράν θα είναι αιώνιος. Το Ιράν και το Ισραήλ θα ξαναγίνουν φίλοι»…

** ο εντοπισμός της κοιτίδας της ενοποιητικής θρησκείας εκτός των ιστορικών ορίων των κυριάρχων εθνών της αυτοκρατορίας είναι μια ακόμη ομοιότητα του Βυζαντίου (με ιδεολογική μήτρα την Ιερουσαλήμ) και των Αχαιμενιδών (ιδεολογική μήτρα Βάκτρα). Άραγε άλλες ομοιότητες (βασιλικό πρωτόκολλο δέους και απόστασης, ιδιάζουσες επιδόσεις στα βασανιστήρια, απίστευτες δολοπλοκίες ακόμη κι εντός στενού οικογενειακού κύκλου, αποδοχή της ιδιαίτερης αξίας των Ευνούχων ως αξιωματούχους)  είναι τυχαίες;

***Οι Περσικές προσπάθειες για κατακτητικές επιχειρήσεις με μικρές, ευέλικτες και επίλεκτες δυνάμεις πνίγηκαν στα έλη του Μαραθώνα, όπου ο πολιτικός, ερασιτεχνικός στρατός μιας ελληνικής πόλεως β’ κατηγορίας συνέτριψε ένα τέτοιο σώμα, ενισχυμένο με σατραπικές μονάδες υποστήριξης (-πλοία κλπ). Εφεξής για επίθεση στην Ελλάδα θα απαιτούντο Βασιλικοί Στρατοί, και Στόλοι κατά προτίμηση μαζικοί. Όταν και αυτό απέτυχε, με τον Ξέρξη, σταμάτησε η Περσική επιθετικότητα. Η Ελληνική αντεπίθεση οδήγησε σε διαφορετική πρακτική: η συνεχής όχληση δεν επέτρεπε την επί έτη χρήση βασιλικού στρατού για άμυνα, επειδή κάτι τέτοιο ήταν πολύ ακριβό. Αλλά επέτρεπε πόλεμο φθοράς, αφού οι Ελληνικές επιθέσεις δεν ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνες τελικά. Οι σατραπικές δυνάμεις, ενωμένες κατά το δοκούν και ενισχυμένες με μισθοφόρους (κατά προτίμηση Έλληνες) πιθανώς με βασιλική χορηγία, και επίλεκτα σώματα επαγγελματικού στρατού ταχείας επέμβασης (κυρίως ιππικό) σχημάτιζαν τους στρατούς που αντιμετώπιζαν τις ελληνικές μικρές εκστρατευτικές δυνάμεις. Αυτή η δομή δυνάμεων αρκούσε για τις επιχειρήσεις στην Μ. Ασία και τη μέση ανατολή, είτε οι Έλληνες ήταν στην επίθεση, είτε αντεπιτίθεντο οι Πέρσες. Η μέθοδος, συνδυασμένη με διπλωματία και δολοφονίες  λειτουργούσε άψογα από το 465 μέχρι το 334 πΧ. Στον Γρανικό αναπτύχθηκε ακριβώς μια τέτοια δύναμη εναντίον του Αλεξάνδρου, με μισθοφόρους βασιλικής  χορηγίας,, σατραπικές δυνάμεις και βασιλικές ιππικές ενισχύσεις (Βάκτριους κλπ). Ο Δαρείος Γ’ λοιπόν δεν θεώρησε ότι χρειαζόταν να είναι ο ίδιος-ή βασιλικός στρατός- στον Γρανικό. Πίστευε ότι επρόκειτο για μια επανάληψη των περιπετειών του Αγησίλαου, του Χάρη κλπ.

Δρ. Μανούσος Καμπούρης, Επιστημονικός Συνεργάτης του Συλλόγου ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ

Copyright of KORYVANTES Association – do not copy or reproduce without permission